Samstag, 17. September 2011

جدایی نادر از سیمین

ترجمه از ملیحه رهبری

مقاله از فرانک اولبرت

تصویری نزدیک از سیستم ایران
- فیلم «جدایی نادر از سیمین »: به گونه ای بسیار گویا وضعیت جامعه ایران و طبقه متوسط (بازمانده آن را) نشان میدهد.
نادر و سیمین در برابرقاضی نشسته اند و مستقیم در برابر دوربین قرار دارند و به شدت عصبانی با یکدیگر جروبحث می کنند. سیمین می خواهد با دختر یازده ساله اش ترمه ایران را ترک کد ، نمی خواهد بیش از این در ایران بماند. برخلاف او نادرخود را موظف می داند که از پدر پیر و به شدت مریضش(دچار فراموشی نیزهست) مراقبت کند. او می خواهد در ایران بماند.ـ
فیلم اصغرفرهادی اینگونه آغاز می شود:« نادر وسیمین- یک جدایی»[ البته نه طلاق]، در وسط این دعوایی که نادرنمی داند چه تصمیمی بگیرد[همسرش یا پدرش] ودروسط یک چنین جرو بحثی انگیزه های سیاسی(خروج از کشور) وشخصی توأم گشته اند.ـ
فیلم «نادر و سیمین» امسال(2011) جایزه خرس طلایی و نقره ای جشنواره را به دست آورد. به عنوان بهترین فیلم وهمچنین بهترین بازیگر زن و مرد درنقش اصلی و با نقش آفرینی لیلا حاتمی و پیمان معادی. فرهادی در برلین امسال هم مانند قبل با فیلم «اللی» که توجهات را جلب نمود و از جهات بسیاری آخرین کارش و کار قبلی وجوه برجسته و مشترکی داشتند- او در این فیلم هم(مستقیم) وجود رادیکالیسم بین مذهب و سیاست درایران را نشان نمی دهد. بلکه او در این فیلم مثل «اِلی» هم در پهنه زندگی(دنیای) طبقه متوسط وارد واز آن خارج می گردد( بدون وابستگی سیاسی) اما نتیجه گیری غیرقابل پیش بینی ای رخ می دهد. درآن فیلم هم حوادثی که بازیگران اصلی ارایه می کنند(با سقوط آنان)، تماشاچی(بیننده فیلم) در نهایت چهره واقعی و توتالیتر مذهبی سیستم ایران را مشاهده می کند. فیلم «نادر و سیمین» با یک دادگاه آغاز می شود که بعد هم زندگی عادی آن دو از هم گسسته می شود(جدایی) و بعد نقش راضیه ظهور پیدا می کند. این زن ازجانب نادراستخدام می شود تا ازپدر او مراقبت نماید. فرق وفاصله بین او و زنش سیمین که درحال حاضر از او جدا زندگی می کند و کلفت خانه است، خیلی زیاد است، چه به لحاظ مذهبی وچه ازنظر اجتماعی. راضیه در یک محله فقیر نشین زندگی می کند و می خواهد با این درآمد وضع مال خانواده را بهبود ببخشد، وازاین کارش هم به شوهرمتعصب خود چیزی نمی گوید، برای راضیه وقتیکه باید شلوار پیرمرد مریض و فراموشکار را که خود را خیس کرده است، عوض کند، به لحاظ مذهبی این موضوع برای او خیلی هولناک می شود. نقش راضیه را خانم سارا بیات بازی می کند و با بازی خود دراین صحنه فیلم آن تنگایی را که درآن قرار گرفته است که ازیکسو بین دگم های مذهبی و همچنین تنگنای مالی را که مجبور از این کارشده و همچنین ترس از شوهرتندخویش را نشان می دهد. اگربفهمد که راضیه چنین کاری را کرده است، کتکش می زند.].


فقرو احتیاج خانواده کوچک را در چنین تنگایی قرار داده است- این سه موضوع خودش به تنهایی فیلم را برجسته کرده که البته درپرتو بازی عالی هنرپیشه ها بسیار درخشان می شود. ـ
دختر نادر ترمه( که با پدرش زندگی می کند) ازیکسو باهوش است وازسوی دیگر ظرفیت درک وضعیت(جدایی) بین پدر ومادر خود و مشکلات فکری نادر را دارد. فرهادی چه در نمایش نقش های سیمین که زن سرزنده وخود آگاهی است یا راضیه (ترس از مذهب واز شوهر و..) یا شوهر راضیه به شرایط روحی و روانی این شخصیت ها(اجتماعی) می پردازد و روابط و مناسبات آنان با یکدیگر را به نمایش می گذارد- که دراین صحنه ها قابلیت کارگردانی تیآتر در او به خوبی قابل مشهود است که به گونه ای نیز کارو توانمندی اصلی او بوده است. اما اصل مطلب، وآنچه که درصحنه های نمایشی در مکان ها ومحیط های مختلف دربسته ودرونی(دوخانواده) اتفاق افتند، صحنه های بسیارمتمرکز شده وقوی برای یک نمایش سینمایی(جلوی دوربین) هستند. به طورمثال نخستین صحنه فیلم «نادر وسیمین» که تماشاگر دربرابر یک دادگاه طلاق قرار می گیرد ودقایقی بعد خود را در کنارمشکلی حس میکند که راه حلی برای آن پیدا نشده است، بعد تماشاگر میهمان درآپارتمان ( محیط درونی) خانه نادرها یا سیمین هایی است که مرفه هستند(با هدف مشخصی این رفاه نشان داده می شود.) وبعد در درون خانه محقر راضیه وبعد درون محوطه و محیط تاریک اتاق ها اداری دادگاه واتاق هایی که نادر درآنها محاکمه می شود و مثل قهرمان رمان کافکا تحت فشار وعذاب وجدان است زیرا ازیکسو خود را در برابر یک کارخطا- سقط بچه راضیه ] مسؤل احساس می کند وعذاب وجدان شدیدی دارد وازسوی دیگر هم خود را مقصر نمی داند زیرا درابتدا راضیه مرتکب خطا شده وازپدراو مواظبت نکرده بوده است وبعد آن حادثه اتفاق افتاد .ـ


کارگردان( فرهادی) یک سلسله حوادث دردناک و لاینحل وپشت سرهم را که قدم به قدم بدترهم می شوند را به نمایش میگذارد. آدم با حیرت قضیه را دنبال می کند که چطور نادرکه یک انسان واقعا درست وصادقی است ولی بعد به خاطرسقط جنین راضیه به دادگاه احضار شده است وچگونه شوهر راضیه دربیرون دادگاه یقه او را میگیرد و ازشدت خشم با او گلاویز می شود و او را به دادگاه می کشاند تا محکوم بشود و در برابر عدالت قرار گیرد اما درجلسه دادگاه، قاضی خیلی دلخواهانه و درچند مرحله کوتاه به این دعوا رسیدگی وحکم شرعی میدهد. بی آنکه عمیقا (طبق مراحل قانونی) درباره آن تحقیق و فکر کند وحکم او برای شاکی دعوا-شوهرراضیه) نیز به معنای اجرای عدالت نیست ودراینجا ضعف قوه قضاییه یا سیستم ناعادلانه نشان داده می شود. ودراینجاست که فیلم فرهادی از چنین قدرتی برخوردار می شود ونشان میدهد که کاراکترها و فیگورهای تک به تک و فردی(هنرپیشه ها) ناگهان شکل کلی تری(تمامیت یک اجتماع) را به خود می گیرند وچگونه موضوع یا مدل:« جدایی نادراز سیمین» تنها یک نمونه و پژوهشی از عملکرد توتالیتاریسموس[یکه تازی حکومت مذهبی] موجود است. ازاینجاست که فیلم یک دریچه به سوی ایران وجامعه ایرانی می گشاید با توجهی که فیلم از پرسپکتیو درونی به آن نگاه می کند-ازاین رو این فیلم شانس بزرگی دارد که برای تماشگراروپایی که بعد از دیدن فیلم آن کشور را به گونه دیگری بشناسد وبهتر درک نماید. دریک چنین جامعه ای یک شکاف وجود دارد: بین کسانی که مذهبی هستند ودیگرانی که دریک چنین کشور مذهبی ای اما سکولارهستند و در زندگی شخصی خود به آن(دین و مذهب) کاری ندارند.ـ
این شکاف همچنین دوقشر فقیرو غنی جامعه را ازیکدیگر جدا می کند که بسیار هم واضح و درعین حال دردناک درفیلم فرهادی در وضعیت دوخانواده به نمایش گذاشته می شود. شاید این فیلم بالاترین کارایی کارگردان باشد. او بدون اغراق کردن دوگانگی های فرهنگی و اجتماعی و دنیای خاص شخصیت های فیلم را (طبقات واقشار) را نشان می دهد. به طور مثال درحالیکه راضیه مقنعه می زند و ازآن به عنوان یک ارزش وهویت مذهبی به شدت مراقبت می کند، برای سیمین اما شالی که به سر دارد، به عنوان یک وظیفه حجاب) مهم نیست وبه آن هم توجهی ندارد، همچنین به همراه دخترش نیزدر فیلم خیلی شیک ومدرن ظاهرمی شوند. به گونه ای که شال(حجاب) به سر دارد اما در رفتارش نشان می دهد که به آن اعتقادی ندارد واین موضوع وضعیت باقی مانده ازطبقه متوسط (بورژوازی/خرده بورژوازی شهری) ایرانی را نشان می دهد. اگرچه به ظاهر مذهبی اما عملا اینطور نیست و درفیلم فرهادی تصویر شفافی ازآن ارایه می گردد.ـ
پایان!ـ
سپتامبر 2011 برابر با شهریورماه 1390


اسامی وآدرس به لاتین
Von Frank Olbert


Kölner Stadt. Anzeiger
.14.Juli.2011
توضیح مترجم: این مقاله(نقد) پس از انتشار در روزنامه کلن اشتادانسایگه بسیار مورد توجه قرار گرفته بود و از جانب دوستی آلمانی به من داده شد واو باعلاقه نیز به دیدن فیلم رفته بود. متأسفانه من فرصت ترجمه مقاله را همزمان با نمایش فیلم پیدا نکردم. اما این مقاله ارزشمند را ترجمه کرده وآن را دراختیار شما قرار میدهم. ودراینترنت نیز ترجمه این مقاله را ندیدم. امیدوارم در این زمینه خطایی عمدی نباشد.ـ
چنین »جادوی حقیقت» مقاله دیگری درباره همین فیلم و نزدیک به همین نظرگاه نیز- از آندریاس کلیب


-Andres Klib


است و در روزنامه فرانکفورت الگماین انتشار یافته بود و دراینترنت قابل دسترسی است.ـ